„Hokus pokus, czary mary, twoja stara, to twój stary.” – Starożytna klątwa gimbazy.
Jak to jest z tymi czarami? Jedni potrafią je rzucać od urodzenia, inni muszą się latami kształcić w akademiach, a niektórzy po prostu udają, że potrafią. Do tego namnożyło się terminów dot. czarujących, a ja postanowiłem na podstawie znanej mi literatury fantastycznej ujednolicić i sklasyfikować.
Czarodziej, czarodziejka; mag, magiczka (ang. wizard; mage) – najbardziej znany i najczęściej używany typ postaci. Osoba, która zdolności magiczne zdobyła poprzez lata nauki, ślęczenia nad księgami, ćwiczenia gestów i formuł. Najpopularniejsze atrybuty to szpiczaste kapelusze, powłóczyste szaty i różdżki. Dla panów broda, dla pań nieprzeciętna uroda. Przykłady : Harry Potter (chociaż kobiety błędnie nazywa się czarownicami), cykl wiedźmiński, Świat Dysku, Ziemiomorze, dzieła osadzone w światach Dungeons and Dragons i Dragonlance.
Czarownik, czarownica (ang. sorcerer, sorceress) – osobnicy, którzy posiadając wrodzone zdolności magiczne, którzy potrafią rzucać zaklęcia praktycznie od dziecka, bez nauki lub z minimalnym jej nakładem. Często postrzegani jako dzikie talenty czy nieokiełznana moc, ścigani przez magów w celu kontroli lub unicestwienia. Nie przypisuje się atrybutów, choć często wygląd jak bazowany na głównym żywiole używanym przez czarownika. Przykłady : dzieła osadzone w światach Dungeons and Dragons, Warhammer i Warcraft.
Czarnoksiężnik (ang. warlock) – czarodziej lub czarownik, który używa czarnej magii lub jest po prostu zły. Stricte męski.
Wiedźmin, wiedźminka (ang. witcher, aczkolwiek film przetłumaczono jako hexer) – dużo tłumaczyć nie trzeba :).
Wiedźma (ang. witch) – chyba wszędzie występuje wiedźma. Starucha z brodawką na nosie, z czarnym szpiczastym kapeluszem z rondem, mieszająca w środku nocy jakieś świństwo w kotle, w którym obowiązkowo płyta skrzydło nietoperza, ogon jaszczurki i jakieś oko. Obraz stereotypowy, ale bardziej w bajkach dla dzieci. W literaturze i grach, wiedźma to z reguły najzwyklejsza kobieta, która zna się na zielarstwie, medycynie i psychologii. Od znachorki różni się tym, że może posiadać moce magiczne lub potężną siłę woli, która pozwala osiągnąć efekt podobny do czarów (klątwy, uroki). Stricte damski zawód. Witch tłumaczy się często na polski jako czarownica, co językowo jest poprawne, ale nie w kontekście terminologii.
Wiedźmiarz (ang. wi… no właśnie, nasuwa się witcher, ale jest zajęte) – językowo, męski odpowiednik wiedźmy, ale a)nie spotkałem się nigdy z męską wiedźmą (najbliższym odpowiednikiem wydaje się druid), b) Jacek Piekara wykorzystał termin w „Ani Słowa Prawdy”. Opisany jako czerwonooki czarownik, władający dziwną magią, ale słabszy od doświadczonej wiedźmy i średnio wyszkolonego czarodzieja. Bardzo prosi się o rozwinięcie albo wykorzystanie gdzie indziej.
Druid, druidka (ang. druid) – historycznie, celtyccy kapłani, znali się na zielarstwie i ziołolecznictwie (jak wiedźmy) i odprawiali modły. Naturalnie, Ci prawdziwi, nie mieli mocy magicznej. W literaturze ich modły przynoszą efekty jako tako magiczne lub po prostu posiadają moc, dzięki której rzucają proste zaklęcia. Tutaj z tą mocą jest różnie, w zależności od autora przychodzi to naturalnie jak czarownikowi albo musi się jakiś czas uczyć. Czasem po prostu nakłania naturę do czynienia jego poleceń siłą woli.
Guślarz, guślarka (ang. brak rozróżnienia) – jak sama nazwa wskazuje, odprawia gusła. Czyli jakieś rytualne śpiewy czy tańce, mające za zadanie wywołać jakiś efekt. Brak mocy magicznych.
Znachor, znachorka (ang, healer) – zna się na leczeniu, ale brak mocy magicznych. Często używa się się terminu znachor w sposób negatywny, jako ktoś zacofany w stosunku do medycyny lub wręcz oszust.
Pojawia się też dużo terminów determinujących specjalizacje, jak : necromanta (necromancer), piromanta (pyromancer), iluzjonista (illusioner), wywoływacz (summoner), zaklinacz (conjurer), wróżka (fairy lub fortuneteller) czy nie dająca się przetłumaczyć enchantress („czarodziejka” specjalizująca się w urokach). Narosło tego trochę.
Na koniec zostawiłem sobie Tolkiena, celowo nie wymienianego wcześniej. Dlaczego? Bo Tolkien, stosuje terminy zamiennie, te termin są interpretowane inaczej przez różnych tłumaczy, a same terminy „wizard” lub „sorcerer” są niejednokrotnie uznawane za synonimy, a słowniku google, dają jednakowe wyniki. Także Gandalf, łapie się na wszystkie terminy, gdziekolwiek bądź w książce. Co ciekawe, nosi absolutnie wszystkie atrybuty czarodzieja [1], a jest ze swojej natury czarownikiem, ponieważ jako Istari (z pochodzenia Majar), potrafi naturalnie używać magii. Do kotła wpada Saruman, który również jest Istari, a siedzi i studiuje księgi. Saruon natomiast jest nazywany czarnoksiężnikiem, a też jest majarem. Często referuje się do niego jako „evil sorcerer”, a z kolei Galadrielę nazywa czarownicą, co dla obu jest poprawne, ale już Elrond, który jest elfem, tytułowany jest „warlock”. Skaranie boskie i koszmar tłumacza.
Dobra, po ostatnim mocno zamotanym akapicie, coś prostego. Ogłaszam konkurs, na najlepsze tłumaczenie słowa „wiedźmiarz” na język angielski.[2] Nagrodą, standardowo, jest piwo.
[1] „Gandalf składa się z : kapelusza, brody, laski, płaszcza oraz Gandalfa właściwego.”
[2] Oczywiście, „witcher” odpada 🙂
